“Zijn we door individualisering egocentrischer en egoïstischer geworden, waardoor onze gemeenschap is opgelost in particuliere opvattingen en ambities? Het is een robuste overtuiging van het maatschappelijk debat …

Meestal is [wel] niet precies duidelijk wat met ‘individualisering’ bedoelt wordt: of mensen zich te weinig van elkaar aantrekken of dat mensen te veel van elkaar verschillen wordt lang niet altijd gespecifieerd. De vraag is: ‘individualisering van wat?’

Gaat het

(1) om individualisering van belangen … zoals zorgen over egoïsme en gebrek aan solidariteit vaak lijken uit te drukken? …

(2) om individualisering van banden … zoals uitgedrukt in de zorg over … afnemend verenigingsleven en afnemend gezinsleven? …

(3)  om … [individualisering van levensstijlen] … [?]

(4)  [om] individualisering van keuzen. Burgers zijn meer zelf verantwoordelijk, of moeten dat zijn … [?]

“Bij individualisering van belangen en levensstijlen .. is het probleem vooral dat de veronderstelde individualisering onwillige burgers [zou scheppen]. … Het politieke verlangen om … een ‘nieuw wij’ te scheppen is meestal terug te voeren op deze probleemdiagnose. … De andere twee interpretaties van individualisering – van banden en keuzen – veronderstellen daarentegen dat burgers niet zozeer onwillig als wel onmachtig, onkundig en onbeholpen [zouden] zijn. … Mensen [zouden] … gebukt [gaan] onder de zware verantwoordelijkheid die deze individualisering met zich meebrengt. …”

“De vierde interpretatie betreft individualisering van keuzen. Terwijl het hiervoor ging over de vraag of mensen meer eigen verantwoordelijkheid moeten nemen, gaat het hier vooral om de empirische discussie of mensen meer eigen verantwoordelijkheid hebben gekregen. … Zelf opdraaien voor vergissingen of fouten in je levensloop die goedbeschouwd het gevolg zijn van de manier waarop de samenleving georganiseerd is … verantwoordelijk voor ons eigen geluk: wat worden we daar ongelukkig van. … Een helse klus, dit zelfgebrouwde leven … wat het nog erger maakt, is dat we ons helemaal geen architecten van ons eigen leven voélen.”

“Empirisch onderzoek geeft … aan dat … individualisering [van levensstijlen] zich nauwelijks voortdoet. Mensen maken van zichzelf geen uniek exemplaar met een geheel eigen levensstijl. … Op basis van leeftijd en inkomen valt tegenwoordig beter te voorspellen wat huwelijksgedrag, stemgedrag en loopbaan zullen zijn en niet … slechter dan vroeger. …” [Na onderzoek over Nederlandse burgerinitiatieven] bleek onder de deelnemers en initiatiefnemers van … [deze initiatieven] geen sprake [van individualisering van belangen], en individualisering van keuzen deed zich ook beperkt voor: in hun keuze voor onderwerpen maakten ze overwegend traditionele keuzen en ze sloten zich gemakkelijk aan bij wat de overheid van hen verlangt.” [En natuurlijk is] bij deze burgerinitiatieven … reeds sprake van banden; de deelnemers zijn niet geïndividualiseerd in de zin dat ze geen banden smeden.”

“‘Ieder intelligent mens weet dat de verborgen zwakten van onze door zakelijke individuen bepaalde maatschappij nu aan de oppervlakte treden’ [schreef Sorokin 1957] … Dat dit meer dan vijftig jaar geleden geschreven werd en de maatschappij toen toch niet bezweek, doet aan de kracht van het argument weinig af … Politici en burgers geloven er zelf sterk in …”

aus: Menno Hurenkamp / Evelien Tonkens: De onbeholpen samenleving. Burgerschap aan het begin van de 21e eeuw, Amsterdam: Amsterdam University Press 2011, S. 97-124, 26 [auch im Internet]

11/16

“Deelname aan inspraak en besluitvorming blijft … beperkt tot een relatief kleine participatie-elite. … [We kampen met] … een toenemende scheiding tussen relatief welvarende, hoger opgeleide mensen die de overheid blijven vertrouwen en een groep minder welvarende, minder opgeleide burgers die het vertrouwen beginnen te verliezen …

Gekeken naar … [hoe] burgers … [denken over] de publieke zaak … troffen we drie manieren van redeneren: …”

• ‘neorepublikeinen‘ houden vooral van ‘praten‘,
• ‘emancipatiecommunautaristen‘ houden vooral van ‘doen‘,
• ‘lijdelijke liberalen‘ willen vooral met rust gelaten worden.

Neorepublikeinen “leggen in de manier waarop ze over de verschillende maatschappelijke dilemma’s praten drie cruciale kenmerken aan de dag; (1) dialoog om te begrijpen … (2) verdraagsaamheid ten aanzien van verschillen … (3) verantwoordelijkheid voor de maatschappij als geheel …”

Ze “zien regelmatig mogelijkheden tot actie, veelal via gesprek. Ze vinden ook vaak dat actie nodig is, want ze signaleren veel onrecht. Tegelijkertijd identificeren ze zich niet makkelijk met anderen; daarvoor praten ze te afstandelijk, te bedachtzaam en te breedvoerig en te weinig gepassioneerd. …

Zelf weten ze prima hoe je via dialoog een pluriforme samenleving leefbaar kunt maken, maar het probleem is dat anderen dat niet zo erg zien.” “De meesten [van hun] zijn [dan ook zelf] … beleidsmakers” …

“Emancipatiecommunautaristen [gaat het] meer om ‘de ander’ en minder om een relatief abstracte noodzaak om ‘iets’ te doen. … Ze geven veel om hun buurt en hun eigen lokale of etnische gemeenschap, maar niet of nauwelijks om een abstracte ‘publieke’ gemeenschap” … “Voor … [hun] geldt dat het hun straat, hun buurt is, en dat je het recht verspeelt om een volgende keer zelf ergens over te klagen als je niet aanwezig bent bij dergelijke inspraakavonden. Je moet wat doen, zodat anderen wat voor jou doen. Tegerlijkertijd is hier de ergernis vele malen groter, over de vele bijeenkomsten waarmee niets gedaan is …”

De [twee soorten] ‘welwillenden’ [zitten] soms wel erg dicht op de overheid … Actieve burgers … steunen … pleidooien voor ‘meer burgerschap’, ze zijn er immers goed in. … Actief burgerschap [wordt] nog steeds vooral … bepaald door opleidingsniveau, leeftijd en de mogelijkheden die burgers … zien om eventuele kritische energie om te zetten in daden …”

aus: Menno Hurenkamp / Evelien Tonkens: De onbeholpen samenleving. Burgerschap aan het begin van de 21e eeuw, Amsterdam: Amsterdam University Press 2011, S. 29-186 [auch im Internet]

Abb.: Sister Corita: Only you and I, part 1 and 2, 1969, Teil 1 im Internet, Teil 2 im Internet.

11/16

Deze mensen zijn niet of nauwelijks maatschappelijk actief. Maar ze zouden zichzelf niet als individualisten beschrijven. “Deze groep wijst eerder op de onmogelijkheid om nog iets extra’s in het dagelijks leven te doen, of op het verlangen om weinig of niets met anderen te maken te hebben. … Het is een houding die sterker bepaald wordt door omstandigheden die (tenminste naar diens waarneming) buiten het bereik van de burger liggen dan door weloverwogen keuzes die de burger in deze situatie gebracht hebben. … Dit type doet niets zelf …

Wat belemmert ze om ergernis om te zetten in deelname? …

• Anonimiteit …: je weet niet hoe iemand gaat reageren, want je kent hem niet, en dus doe je liever niks. … Anonimiteit wordt ook ervaren als een recht: het recht om met rust gelaten te worden.
• De eigen identiteit: Men ziet zichzelf niet als iemand die zich op die manier roert. … deze buurtavond kan saai zijn of er kunnen de verkeerde mensen op afkomen. Soms heeft men het idee zelf het onderwerp van gesprek te zijn. …
• Wantrouwen, met name jegens de overheid, maar ook jegens het effect van mogelijke inspanningen … [Ook] slechte ervaringen kunnen … ten grondslag liggen: je mening wordt gevraagd maar het is allemaal eigenlijk al besloten.

“Het schakelen van inertie naar activiteit … vergt … enig zelfvertrouwen. Zelfvertrouwen, dat je activiteit nut zal hebben, dat anderen er niet om zullen lachen of er zelfs agressief op zullen reageren. …

Het is … niet allen een kwestie van vaardigheden maar vooral ook van cultuur. Passieve burgers voelen zich niet thuis in de wereld van de actieven, maar niet omdat ze zich letterlijk te dom of te slim voelen. Actief burgerschap als opdracht voor burgers drukt hen nog eens op hun tekorten en bevestigt de actieven nog eens in hun toch al sterk gevoelde gelijk. Actief zijn is … iets voor andere mensen bij wie ze niet horen. Onvermogen is daarom waar vanuit het perspectief van een buitenstander; maar zelf zien de burgers eerder dat ze niet welkom zijn of dat hun inzet zinloos zou zijn. …

Ze kunnen niet goed “verwoorden waar je precies aan hecht, maar [hebben] wel het gevoel … dat je moet opbieden tegen mensen die aan de ene kant dingen goed kunnen verwoorden en aan de andere kant niet zoveel geven om waar jij je druk om maakt. …

Beleidsmakers … sturen … vooral aan op overleg, dialoog en debat en menen dat dit een niet-bedreigende oplossing is. Voor veel burgers versterkt dit beroep op dialoog en overleg slechts hun gevoel van machteloosheid. Dit geeft ze het gevoel dat ze aan de verwachtingen van redelijk overleg zouden moeten voldoen waaraan ze niet kunnen … voldoen. … Men houdt liever zijn mond tot men gelijkgestemden tegenkomt.”

aus: Menno Hurenkamp / Evelien Tonkens: De onbeholpen samenleving. Burgerschap aan het begin van de 21e eeuw, Amsterdam: Amsterdam University Press 2011, S. 128-185 [auch im Internet]

11/16

“De bestuurden beurtelings bestuurders laten zijn, burgers bij toerbeurt het ambacht van politicus laten uitoefenen, zodat ze zich tot volwaardige mensen konden ontwikkelen: dat was de kern van het klassieke of Atheense idee van burgerschap … Cruciaal was … dat een ‘goede burger’ zowel kon commanderen als gehoorzamen. … Door zijn rechten én plichten in praktijk te brengen, door de politieke gemeenschap te besturen én de besluiten van zijn medebestuurders uit te voeren, verwerft de burger deugd en wijsheid. …

Hedendaagse burgers willen niet graag besturen noch bestuurd worden. … Zij spugen op het kleine gezag van de ambtenaar, de schooljuf en de buschauffeur en verlangen slechts naar een grote leider die hen niet lastigvalt met democratisch geneuzel maar gewoon de BV Nederland goed runt …

Dit tekort aan burgerschap … toont zich op minstens drie manieren.

[1] Ten eerste staat het gezag van traditionele instituties ter discussie, en daarmee de gehoorzaamheid van burgers aan deze instituties. Het begon bij de politiek en het bestuur, maar inmiddels strekt de kritiek op het gezag van gezagsdragers zich uit tot de wetenschappers – die‘ook maar’ een mening zouden hebben, zoals de kritiek luidt. … En tot de rechterlijke macht, die partijdig zou zijn en te weinig transparant … Het gemeenschappelijke punt in al deze kritiek op traditionele instituties is dat hun gezag niet zozeer voorwaardelijker wordt – iets wat in een democratie gewenst is – maar dat het vrijwel permanent ter discussie staat, waardoor ook tijdelijke en voorwaardelijke gezagsuitoefening moeilijk en soms bij kans onmogelijk is geworden.

[2] Ten tweede … [hebben] beleidsmakers en politici … burgers de afgelopen decennia veelvuldig in de rol van consument gezet. Een consument die moest kiezen en er recht op had goed bediend te worden. Gevolg is dat burgers het publieke belang uit het oog verloren lijken te hebben …; de politiek tot mediaspektakel reduceren …; [en] … hoogstens in actie komen wanneer hun eigenbelang op het spel staat … Zij willen wel dat er goed en veel naar hen geluisterd wordt en zij willen als klanten en consumenten op de markt van welzijn en geluk goed bediend worden …

[3] Een veelgehoorde analyse is, ten derde, dat deze ontwikkeling een onbedoeld gevolg is van de geslaagde emancipatie. … De voice van het volk is overstuurd. … De onderdanen zijn geen betere heersers geworden, maar een ander, brutaler en egoïstischer species – laten we zeggen: overdanen. … ‘Het ambt van burger is veel te vrijblijvend geworden’, liet de politicoloog Rudy Andeweg optekenen in NRC Handelsblad. ‘Dat is ook de schuld van dezelfde overheid die nu klaagt over het gebrek aan burgerschap. De opkomstplicht bij verkiezingen, de dienstplicht, juryplicht, in Nederland bestaat het allemaal niet (meer). De enige plicht is nog belastingbetaling. Maar die benadrukt de klantrelatie weer. De overheid zegt: het enige wat we van u nodig hebben is geld’ …

Om het gezag van de politiek en de overheid te herstellen moet meer betrokkenheid tussen politiek en burgers komen, zodat de overdanen hun plichten beter erkennen, is het idee. … Dat kan … door zelf volkser te worden … De veronderstelling is hier dat omdat mensen mondiger zijn, ze meer naar de mond gepraat moeten worden. …

Burgers meer tot ‘heersers’ maken, zien we terug in allerhande pogingen om ze meer invloed aan te reiken. Het klassieke probleem is dat in dit type inspraak hoger opgeleiden nagenoeg per definitie (sterk) oververtegenwoordigd zijn … Degenen die veronderstellen dat de politiek er voor ‘de anderen’ is zullen alleen onder uitzonderlijke omstandigheden (uitdrukkelijke uitnodiging, goede begeleiding) meedoen aan nieuwe inspraakexperimenten … Hier loopt men, kortom, het gevaar de bron van ergernis dichter bij de burger te brengen: in plaats van te zorgen dat hij of zij zich verplicht voelt aan de overheid ziet de burger het falen van de overheid scherper, de ‘grote monden’ krijgen nog meer ruimte. Een verhaal over hoe rechten en plichten samengaan is ook daar niet echt uit af te leiden. …”

aus: Menno Hurenkamp / Evelien Tonkens: De onbeholpen samenleving. Burgerschap aan het begin van de 21e eeuw, Amsterdam: Amsterdam University Press 2011, S. 71-76 [auch im Internet]

11/16

(DE EN)

“[Hegel] heeft … in de van hel doordesemde generaties die bewondering voor de ‘macht van de geschiedenis’ gekweekt die vrijwel steeds in onverholen bewondering voor het succes omslaat en tot afgodendienst van het feitelijke leidt: een dienst waarvoor men tegenwoordig algemeen de zeer mythologische en bovendien goed-Duitse wending ‘recht doen aan de feiten‘ heeft geïntroduceerd.

Maar wie eenmaal geleerd heeft voor de ‘macht der geschiedenis‘ de rug te krommen en het hoofd te buigen, knikt ten slotte mechanisch als een Chinees zijn ‘ja’ tegen elke macht, of dit nu een regering is of een publieke opinie of een numerieke meerderheid, en beweegt zijn ledematen precies in de maat waarin de een of andere ‘macht’ aan de draad trekt.”

“Vorm in uzelf een beeld dat aan de toekomst zal beantwoorden, en vergeet het bijgeloof dat u epigonen bent. U hebt genoeg uit te denken en uit te vinden, al peinzend over dat toekomstige leven; maar wend u niet tot de geschiedenis om u het ‘hoe?’, het ‘waarmee?’ te laten zien.”

Friedrich Nietzsche: Vom Nutzen und Nachteil der Historie. (1874) In: ders.: Unzeitgemäße Betrachtungen. München Goldmann 1992, S.127,115 – hier niederländische Übersetzung von Thomas Graftdijk, herzien door Paul Beers [bei Google-Books].

“Vaak denk ik dat onze ouders en grootouders, toen ze zagen hoe het verstedelijkte Amerika ons met zijn verlokkingen trachtte in te palmen, zich ongetwijfeld moeten hebben afgevraagd of ze er wel verstandig aan hadden gedaan hun land te verlaten, ook was het nog zo troosteloos en onderdrukkend geweest. Wie zijn kind verliest aan een onbekende cultuur gaat een leven lang gebukt onder een smartelijk lijden.

Op mijn zwerftochten door deze verstedelijkte wereld uit mijn jonge jaren, kwam ik overal de paraplubeschaving tegen waarin wij allen heden ten dage leven, de cultuur die we het westers seculiere humanisme noemen. Zij is westers, omdat zij vrijwel alleen aan deze zijde van de planeet bestaat: de oostelijke kant vaart een geheel eigen koers. Zij is seculier, omdat er fundamenteel geen beroep wordt gedaan op het goddelijke; er wordt vanuit gegaan dat de mens het op eigen kracht moet zien te redden … En het is een humanistische cultuur vanwege de opvattingen omtrent het individu, het zelf, niet als lid van een gemeenschap, maar als een op zichzelf staande entiteit …

Ik kwam veel van de culturen tegen die onder deze paraplubeschaving hun plaats hadden … Ik zag hoe elk van deze subculturen op gespannen voet stond met de andere, maar ook met de paraplubeschaving als een beschermende overkoepeling die alle subculturen in bedwang houdt en voorkomt dat een van hen zo machtig wordt dat ze een bedreiging gaat vormen voor het voortbestaan van de andere. Deze paraplu is ragfijn en teer. Wanneer hij niet functioneert – en dat doet hij te vaak – ontstaan straatrellen …

In de Amerikaanse stadsbibliotheken heb ik geleerd dat een cultuur op een voor ons nog steeds mysterieuze wijze ontstaat, wanneer soortgenoten van ons op de een of andere wijze een groep vormen … en hun eigen unieke antwoord geven op de … vier-uur-in-de-ochtend-vragen die ons soms midden in de nacht met een schok doen ontwaken. We liggen in het donker te luisteren naar de vragen die om ons heen zoemen. Waar gaat het allemaal écht om? Heeft wat ik ook doe ook maar enige betekenis? Hoe kan ik ooit de hoop koesteren, het ontzagwekkende universum waarin ik leef te doorgronden? Ik begrijp mezelf niet eens, hoe kan ik dan een ander menselijk wezen begrijpen? … Culturen leveren solide antwoorden op deze vragen. …

Vaak botsen verschillende reeksen antwoorden … Deze botsing roept vragen op en brengt spanning teweeg: Waarom zijn mijn antwoorden beter dan die van een andere cultuur? …

Toen ik opgroeide leerde ik dat culturele confrontaties gedurende de vijfduizend jaar, waarin we ons spoor terug middels geschriften kunnen volgen, een van de ononderbroken processen binnen onze soort is. Nu is dat proces in het westen de confrontatie tussen de paraplu en de subculturen. De opeenvolging van confrontaties is deze eeuw toegenomen. De cultuur-snelwegen staan helemaal open. Het verkeer is druk, in het bijzonder in de steden. Het andere woord voor ‘beschaving’, ‘civilisatie’ … stamt van het Latijnse civitas, wat stad of stad-staat betekent. …

Als je …, in de jaren van toenemende loyaliteit jegens je eigen verleden, kennis hebt gemaakt met de moderne literatuur, dan ontdek je …, dat je het slagveld voor een zeer bepaalde culturele confrontatie bent geworden. Ik noem dit de essentiële confrontatie, de culturele kernconfrontatie. Vanuit het hart van je eigen subcultuur, opgeleid op haar beste scholen, in staat door haar denksystemen te manoeuvreren, door haar taal, haar visie op de wereld, ben je met de literatuur in aanraking gekomen, een kernelement van de paraplubeschaving waarin we nu allen leven. Literatuur is een essentiële inspanning van de westerse, seculiere mens, het is een van de manieren waarop de westerse, seculiere mens vorm geeft aan zijn ervaringen … In de geschiedenis van onze soort hebben culturele kernconfrontaties dikwijls creatieve explosies tot gevolg gehad. … De ene cultuur [zet] de andere aan …tot een nieuwe, oorspronkelijke creativiteit. …

Je kunt [ook] opgegroeid zijn aan de rand, de periferie van je subcultuur, en het rijke haart van het westerse seculiere humanisme betreden – laten we zeggen, door naar de universiteit te gaan, de fabriek van westerse seculiere beschaving. Dan maak je een culturele periferie-tot-kern-confrontatie door. Saul Bellows Herzog … ervaart de crisis van onze wereld en zijn leven via zijn perifere, maar roerende verbondenheid met zijn subcultuur, zijn herinneringen uit een etnisch verleden.

Je kunt [ten derde] in de periferie van je subcultuur opgroeien en alleen de randverschillen van de westerse beschaving ervaren. Dat is een culturele periferie-tot-periferie-confrontatie. De vroege verhalen van Philip Roth doen verslag van dit soort culturele botsingen. Dit soort culturele confrontaties geeft vrijwel steeds aanleiding tot culturele aberraties, gênante misverstanden en bizarre mengelingen.

In het hart van een cultuur staat haar wereldbeeld, haar literatuur, beeldende kunst en muziek, haar specifieke ideeën over de wereld. Hoe moeilijker het wordt een vreemde cultuur binnen te treden, des te dichter raak je aan haar kern. Randverschijnselen van een cultuur – de taal op straat, het eten, de kleding, haar populaire muziek, het bijgeloof – zijn vrijwel steeds de elementen die het gemakkelijkst zijn te begrijpen, na te botsen, op te nemen. …

Ik heb ervoor gekozen, kernconfrontaties te beschrijven, want dat is de wereld die ik het beste ken. Wat gebeurt er wanneer je in jezelf twee zaken verenigd, waar je je uitermate sterk bij betrokken voelt en die je zeer na aan het hart liggen – een uit je subcultuur, de andere uit de paraplucultuur – en die volledig met elkaar in tegenspraak zijn?”

aus: Chaim Potok: Culturele confrontaties in Amerikaanse steden: de bron van mijn schrijverschap. [US-Amer. Orig. 1981] In: ders.: Het cijfer zeven. Verhalen. ‘s-Gravenhage: BZZTôH 1990, S.14-21

Abb.: Gisela Schmidt: Koptuch, ursprünglich im Internet.

08/16

“De gevoelige ziel heeft zijn liefde op één plek in de wereld geconcentreerd; de sterke heeft zijn liefde uitgebreid tot alle plaatsen; de volmaakte mens heeft de zijne tot zwijgen gebracht.”

aus: Hugo van Saint-Victor, 12.Jhdt., zitiert durch Edward W. Said: Cultuur en Imperialisme. Amsterdam/Antwerpen: Atlas 1994 (US-amer. Orig.-Ausg. 1993), S.402.

08/16

“Een vreemde paradox is dat religieuze hartstocht bijna altijd het gevoel voor het heilige of het goddelijke lijkt te vertroebelen, alsof dat het niet redde in de oververhitte, grotendeels seculiere atmosfeer van de fundamentalistische strijd.”

aus: Edward W. Said: Cultuur en Imperialisme. Amsterdam/Antwerpen: Atlas 1994 (US-amer. Orig.-Ausg. 1993), S.393.

Abb.: Gregory Green: Bible Bomb #1893 (Russian Style), Gregory Green: Terror and Empowerment, Brugge: Cultuurcentrum Brugge, o.J.: 42.

08/16

“Volgens Bernal werd … de Griekse beschaving, die haar wortels aantoonbaar in de Egyptische, de Semitische en verschillende andere zuidelijke en oosterse culturen vond, in de loop van de negentiende eeuw opnieuw geconstrueerd als ‘arisch’. Haar Semitische en Afrikaanse wortels werden voortvarend uitgewist of aan het oog onttrokken. Aangezien Griekse schrijvers zelf openlijk voor hun hybride culturele verleden uitkomen, name Europese filologen de ideologische gewoonte aan om deze pijnlijke passages in het belang van de Attische zuiverheid, zonder commentaar over te slaan.”

aus: Edward W. Said: Cultuur en Imperialisme. Amsterdam/Antwerpen: Atlas 1994 (US-amer. Orig.-Ausg. 1993), S.44, mit Berufung auf Martin Bernal: Black Athena. New Brunswick: Rutgers 1987, S. 280-336.

08/16

“Over het algemeen kan men stellen dat ruziën over de vraag of een bepaald boek wel (of niet) deel uitmaakt van ‘onze’ traditie, de meest zinloze bezigheid is die men zich kan voorstellen. Bovendien vinden er veel meer excessen op dit terrein plaats dan er bijdragen aan de geschiedkundige nauwkeurigheid worden geleverd. …

Gedeeltelijk als gevolg van het imperium zijn alle culturen onderling verbonden; niet één ervan staat er volkomen los of is volkomen zuiver, ze zijn allemaal mengvormen, heterogeen, enorm gedifferentieerd en niet monolitisch. …

We leven in een mondiaal milieu onder gigantische ecologische, economische, maatschappelijke en politieke druk dat zijn eigen, nauwelijks opgemerkte en onbegrepen bouwwerk afbreekt. Iedereen die zich ook maar enigszins bewust is van dit alles, schrikt van het feit dat dergelijke meedogenloos zelfzuchtige en bekrompen belangen – patriottisme, chauvinisme, etnische en religieuze verschillen en rassenhaat – kunnen leiden tot massadestructie. De wereld kan zich dit domweg niet veel vaker veroorloven.

Men moet niet pretenderen dat er modellen voor een harmonieuze wereldorde voor het grijpen liggen en het is even dom te veronderstellen dat ideeën over vrede en samenleving een kans maken wanneer er een machtsmechanisme op gang komt als gevolg van agressieve voorstellingen van ‘wezenliljk nationaal belang’ of onbegrensde soevereiniteit. …

Het verbazingwekkende is dat zulke betrekkelijk provinciaalse gedachtengangen en acties nog steeds de boventoon voeren, dat ze ongecontroleerd, kritiekloos worden aanvaard en generatie na generatie gekopieerd worden in het onderwijs. … Van een nieuw en in mijn ogen gruwelijk tribalisme getuigd het uiteenrijden van samenlevingen, het scheiden van volkeren, het bevorderen van hebzucht, bloedige conflicten en het doen van oninteressante beweringen over de bijzonderheid van etnische minderheden of groepen. Er word niet zozeer weinig tijd besteed aan ‘kennis van andere culturen‘ … maar aan het bestuderen van de kaart met interacties, het feitelijke en veelal produktieve verkeer dat dagelijks en zelfs elk ogenblik tussen landen, samenlevingen, groepen en personen plaatsvindt.”

aus: Edward W. Said: Cultuur en Imperialisme. Amsterdam/Antwerpen: Atlas 1994 (US-amer. Orig.-Ausg. 1993), S. 25, 48/49.

08/16