[EN]

“Veel Aziatische intellectuelen … ontpopten zich tot de meest eloquente – en eerste – critici van de moderniteit. … Met hun antimoderne sensibiliteit … liepen ze voor op de denkers in Europa, die zich door de ongekend bloedige Eerste Wereldoorlog genoodzaakt zagen hun negentiende-eeuwse geloof in een in toenemende mate nationale wereld te herzien. … De autochtone elite[s] omhelsde[n] bijna zonder uitzondering Europese principes als nationalisme en burgerpatriottisme om het Westen te verslaan (of er ten minste mee op gelijke hoogte te komen) in wat een darwinistische strijd om de toekomst leek. …

Verzet tegen het Westen vereiste … onmiddelijke adaptie aan westerse ideeën betreffende het organizeren van staat en de samenleving. … Er was één westers idee dat zowel voor islamitische als communistische anti-imperialisten onweerstaanbaar blek …: de instellingen en praktijken van de natiestaat: duidelijke grenzen, deugdelijk bestuur, een loyale ambtenarij, een stelsel van rechten ter bescherming van de burgers, snelle economische groei door middel van industrieel kapitalisme of socialisme, programma’s ter alfabetisering van het volk, technische kennis en de ontwikkeling van een samenhorigheidsgevoel binnen de nationale gemeenschap. … Na 1945 ontstonden in nog geen twintig jaar tijd ruim vijftig nieuwe staten met een nieuwe naam, nieuwe grenzen en een nieuwe munteenheid. …

Maar de overgang van het uiten van kritiek op buitenlandse bestuurders en het organiseren van volksbewegingen naar het creëren van een stabiele basis voor zelfbeschikking verliep allerminst soepel. … Het geïmporteerde ideologische zelotisme van de Koude Oorlog vergrootte in veel landen de politieke spanningen, bijvoorbeeld in Pakistan en Indonesië. In Kasjmir, Atjeh, Oost-Pakistan, Tibet en Sri Lanka ontstonden afscheidingsbewegingen. …

We zien nu dat het onverkort overnemen van westerse ideologieën (Chinees communisme, Japans imperialisme) niet werkte. Pogingen om een synthese te bewerkstelligen (parlementaire democratie in India, een seculiere staat in het islamitische Turkije, staatskapitalisme in China) waren succesvoller, en gewelddadig verzet tegen het Westen in de vorm van de Islamitische Revolutie in Iran en islamistische bewegingen is tot nu toe een onuitroeibaar fenomeen gebleken.

Veel nieuwe naties, zoals Pakistan, wisten zich niet te herstellen van hun geboortetrauma’s. … Een jaar na de Arabische lente [dreigen] in grote delen van de Arabische wereld … chaos en onzekerheid, Maar de betovering van de westerse macht is eindelijk gebroken. … Het gevoel van vernedering waaronder verscheidende generaties Aziaten gebukt gingen is sterk verminderd. …

Dit succes verhult echter een groot intellectueel gebrek dat diepgaande consequenties heeft voor de wereld van nu en de nabije toekomst: er bestaat vandaag de dag geen overtuigend universeel antwoord op de politieke en economische ideeën van het Westen. … Gandhi, de strengste criticus van deze ideeën, is vandaag de dag een vergeten figuur in India. Het marxisme-leninisme is in diskrediet geraakt en … China‘s ethisch-politieke en sociaaleconomische erfgoed nog altijd grotendeels niet nader onderzocht. …

De ‘Bejing-Consensus’ is nog minder universeel toepasbaar dan de tegenhanger uit Washington; het heeft er verdacht veel van we dat het slechts een cynisch economisch argument is voor het ontbreken van politieke vrijheid. …

De eerste Aziatische intellectuelen zochten houvast bij Europese ideeën. … Europa deed er honderden jaren over om het idee van een soevereine natiestaat te ontwikkelen en implementeren, maar stortte zich vervolgens in twee wereldoorlogen die een verschrikkelijke tol eisten van etnische en religieuze minderheden. …

Een groot deel van de ‘opkomende’ wereld staat op dit moment op het punt om op een grotere, onheilspellende schaal dezelfde pijnlijke en vaak tragische moderne ‘ontwikkelingen‘ door te maken als het Westen. in India en China heeft het ten koste van alles nastreven economische groei een protserige elite gecreëerd en de al onrustbarende sociale en economische ongelijkheid nog verder vergroot. … De ambities van de bevoorrechte minderheid [in China] gaan niet verder dan de gemakken en gadgets van de rijke consument in het Westen. … Een derde van de Indiërs [leeft] in grote armoede. Ruim de helft van de kinderen onder de vijf is ondervoed. …

Dit soort rampen … kunnen niet langer weggeredeneerd worden met verwijzing naar de ontwikkelingsgeschiedenis van Europa. … De hoop die het streven naar eindeloze economische groei voedt – dat miljarden consumenten in India en China zich op een dag dezelfde levensstijl kunnen permitteren als de Europeanen en Amerikanen – is net zo’n absurde en gevaarlijke fantasie als de hersenspinsels van Al-Qaida. Het milieu op aarde zal daardoor nog sneller dan al het geval is te gronde gaan en onder honderden miljoenen bezitlozen zullen reservoirs van nihilistische woede en teleurstelling ontstaan – het bittere resultaat van de wereldwijde triomf van de westerse moderniteit, waardoor de wraak van het Oosten iets ambigues en duisters krijgt en het feitelijk louter pyrrusoverwinningen zal blijken te hebben behaald.

aus:Pankaj Mishra: Op de ruïnes van het imperialisme. Amsterdam/Antwerpen: Atlas 2013, Nederlandse vertaling Jan Braks (Orig.-Ausg. 2012), S.376-386

04/18

“Door een aantal verklaringen van UNESCO en andere internationale instellingen is er een doctrine ontstaan over het eigenaarschap van vele vormen van cultureel eigendom. Die komt er kort gezegd erop neer dat cultureel … [erfgoed] wordt beschouwd als het eigendom van haar cultuur. …

Het cultureel erfgoed van Noorwegen is niet alleen Noorwegens bijdrage aan de menselijke cultuur … – het is eerder alle kunstvoorwerpen die door Noren zijn gemaakt, waarbij de Noren worden opgevat als een historisch constant volk; en hoewel de rest van ons Noorwegens erfgoed mag bewonderen, blijft het hun toebehoren. …

De Grieken eisen de friezen van het Partenon op, die niet door Griekenland zijn gemaakt – dat was nog geen staat toen ze werden gemaakt – maar door Athene … Een groot deel van wat mensen als ‘cultureel erfgoed’ willen beschermen is gemaakt voordat het moderne systeem van naties ontstond, door leden van samenlevingen die niet meer bestaan. … Er is … geen reden om aan te nemen dat de Nok geen afstammelingen hebben. Maar als de Nokbeschaving aan haar einde kwam en haar volk iets anders werd, waarom zouden die afstammelingen dan een speciaal recht hebben op de voorwerpen die in bossen begraven liggen, sinds lang vergeten? …

Volkeren beleven en waarderen kunst niet, dat doen mannen en vrouwen. Zodra je dat inziet, is er geen reden waarom eens Spaans museum geen Noorse drinkbeker mag bewaren, zolang het die legaal heeft verworven, laten we aannemen op een veiling in Dublin, na de berging van een Vikingwrak voor de kust van Ierland. … Hebben de Spanjaarden niet het recht om Vikingvakmanschap te ervaren? Er is tenslotte al een vreselijke hoeveelheid Vikingwaar in Noorwegen. …

Als de UNESCO evenveel tijd had besteed om het mogelijk te maken dat grote kunst Mali in kan komen als het heeft besteed aan het voorkomen dat grote kunst Mali verlaat, dan zou de interesse die de Malinezen, net als alle mensen, hebben in een kosmopolitische esthetische ervaring beter zijn gediend. …

Het probleem zat al in het voorwoord van de Haagse Conventie uit 1954 … ‘… elk volk levert een bijdrage aan de cultuur van de wereld’. Dat klinkt alsof elke keer dat iemand een bijdrage levert, zijn of haar ‘volk’ eveneens een bijdrage levert. … Ik weet dat Michelangelo een bijdrage heeft geleverd aan de cultuur van de wereld … maar welk volk heeft die bijdrage precies geleverd? …

Merk op wat er gebeurt zodra we van tastbare kunstvoorwerpen overstappen naar intellectueel eigendom. Niet alleen een bepaald voorwerp, maar elk reproduceerbaar beeld daarvan moet worden beheerd op basis van wiens erfgoed het is. We zien ons in theorie verplicht om ideeën en ervaringen te repatriëren. …

De wetten richten zich maar al te vaak te bekrompen op de belangen van de eigenaars, vaak grote bedrijven, terwijl de belangen van de consumenten – van het publiek, lezers, kijkers en luisteraars – uit het zicht verdwijnen. Uiteindelijk leidt het spreken over cultureel erfgoed tot het omhelzen van een zeer strenge leer over eigendomsrechten, eigendomsfundamentalisme … – Het ideaal is dat van een cultureel landschap dat vanzelfsprekend bestaat uit Disney Inc. en de Coca-Cola Company, maar ook uit Asante Inc., Navajo Inc., Maori Inc., Noorwegen Inc. Alle rechten voorbehouden. …

De bewering van het British Museum dat het een opslagplaats is voor het erfgoed van niet alleen Engeland maar van de wereld, lijkt me helemaal terecht. Maar een deel van de verplichting zal zijn om die collectie algemener beschikbaar te maken …

Ik wil niet elk voorwerp ‘naar huis’ terugsturen. Veel van de Asantekunst die zich nu in Europa, Amerika en Japan bevindt, is verkocht of weggegeven door mensen die het recht [ertoe] hadden. … Enkel het feit dat iets wat je bezit belangrijk is voor de afstammelingen van de mensen die het hebben weggegeven geeft ze nog geen eigendomsrecht daarop. (En er is nog veel minder reden om het aan mensen terug te geven die het niet willen hebben, alleen omdat een commissie in Parijs het tot hun erfgoed heeft verklaard.) … De duidelijkste gevallen waarin repatriëring voor de hand ligt gaan om voorwerpen die zijn gestolen van mensen van wie we vaak de namen kennen – mensen van wie de erfgenamen, zoals de koning van Asante, ze terug zouden willen hebben. …

De band die mensen voelen met culturele voorwerpen die symbolisch van hen zijn, omdat ze zijn geproduceerd in een betekeniswereld die hun voorvaderen hebben gecreëerd – de band met kunst via identiteit – is heel sterk. Die moet erkend worden. Maar de kosmopoliet wil ons ook aan andere banden herinneren. … We kunnen op kunst reageren die niet van ons is; sterker, we kunnen alleen volledig op ‘onze’ kunst reageren wanneer we niet stoppen bij het idee dat het van ons is, maar het ook gaan beschouwen als kunst. …”

aus: Kwame Anthony Appiah: Kosmopolitisme. Ethiek in een wereld van vreemden. Amsterdam: Bert Bakker 2007 (engl. Orig.-Ausg. 2006), S. 134-153.

08/17

(DE)

“In de periode van zijn ontplooiing zag het kapitalisme in de koloniën een bron van grondstoffen, die, verwerkt, op de Europese markt gebracht konden worden. Na een periode van accumulatie van kapitaal, heeft het kapitalisme in dit stadium zijn ideeën over de rentabiliteit van een onderneming veranderd. De koloniën zijn een markt geworden. De koloniale bevolking in een cliëntele die koopt. Wanneer in die situatie het garnizoen steeds maar versterkt moet worden, wanneer de handel verzwakt, dat wil zeggen wanneer de industriële produkten niet meer geëxporteerd kunnen worden, dan is dat een bewijs voor de stelling dat de militaire oplossing afgewezen moet worden. Een blinde slavernij-achtige overheersing is voor het moederland economisch niet rendabel. …

De waarheid is dat geen enkel koloniaal land vandaag de dag in staat is de enige strijdwijze toe te passen die kans biedt op succes: langdurige legering van een belangrijke bezettingsmacht. … Het kapitalisme beseft dat zijn militaire strategie alles te verliezen heeft bij de ontwikkeling van nationale oorlogen. In het kader van de vreedzame coëxistentie zullen alle koloniën dan ook moeten verdwijnen …

Het koloniale systeem interesseerde zich voor sommige rijkdommen, voor sommige grondstoffen, en wel voor hetgeen waarmee het zijn industrie kon voeden. Tot op dat ogenblik was geen serieuze inventaris gemaakt van de grond en wat er in zat. Zo kan de jonge, onafhankelijke natie niets anders doen dan de economische kanalen in stand houden, die door het kolonialisme waren ingesteld. …

… de zorg geen enkel risico te nemen [is] de verklaring voor het wantrouwen van de westerse financiersgroepen. Ze eisen dan ook een politieke stabiliteit en een rustig sociaal klimaat, voorwaarden waaraan men nooit kan voldoen, als men rekening houdt met de lamentabele positie waarin de hele bevolking vlak na de onafhankelijkheid verkeert. … De privé-ondernemingen oefenen druk uit op hun regeringen, opdat in die landen op zijn minst militaire bases worden geïnstalleerd, die de bescherming van hun belangen als opdracht hebben. Als laatste redmiddel vragen die ondernemingen hun regering garant te staan voor de investeringen die zij in een of ander onderontwikkeld gebied willen doen. …

De nationale bourgeoisie gaat zich zonder complexen en in alle waardigheid tevreden stellen met de rol van zaakwaarnemer van de westerse bourgeoisie. Deze lucratieve rol, deze functie van nationale middenstand, deze bekrompenheid, dit gebrek aan ambitie, zijn symbolisch voor het onvermogen van de nationale bourgeoisie om zijn historische rol van bourgeoisie te spelen. Het aspect van de pionier, van de dynamische uitvinder en ontdekker van werelden … is hier jammerlijk afwezig. … In haar neiging tot decadentie zal de nationale bourgeoisie aanzienlijk gesterkt worden door de westerse bourgeoisieën, die komen als toeristen, die gek zijn op de exotische sfeer, op jagen en casino’s. … De nationale bourgeoisie … gaat … zijn land praktisch organiseren als een bordeel van Europa. …

De landbouw wordt niet gemoderniseerd, er komt geen ontwikkelingsplan, er komen geen initiatieven, want initiatieven, die altijd een minimum aan risico’s meebrengen, veroorzaken paniek in deze milieus … De, in het kader van nationale inkomen, enorme winsten die ze zich in de zak steekt, worden niet weer geïnvesteerd. … Daarentegen worden aanzienlijke bedragen gebruikt voor luxe-uitgaven …

Als de nationale bourgeoisie de concurrentiestrijd aanbindt met de Europeanen, trekken de ambachtslieden en kleine luiden ten strijde tegen de niet-nationale Afrikanen. In Ivoorkust zijn dat dan de puur racistische onlusten tegen uit Dahomey en Volta afkomstige personen. … Van het nationalisme zijn we in het ultra-nationalisme terechtgekomen, in het chauvinisme, het racisme. … De nationale bourgeoisie … [heeft] het denken van het kolonialisme tot en met zijn meest verrotte wortels … opgezogen … Door haar luiheid en neiging tot nabootsen begunstigt ze het wortel schieten en opgroeien van het racisme, dat karakteristiek was voor de koloniale tijd. …”

aus: Frantz Fanon: De verworpenen der aarde. Utrecht/Antwerpen: A.W. Bruna & Zoon 1969 (Frans Origineel 1961, hier vertaling Dick Bruna), p. 48, 55, 59, 73, 75, 114, 115, 116, 121.

Abb.: Arman Jamparing Seri: Capital Riot #5, 2014, Detail, indoartnow, im Internet.

01/17

“Ik ben het beu, die holle mantra over politieke correctheid. …

Ooit, zo’n kwarteeuw geleden, sprak een tolerante meerderheid zich expliciet positief uit over maatschappelijke diversiteit. Men schrok nog van het discriminerende “Eigen volk eerst.” Of diezelfde meerderheid bereid was fundamentele vormen van verschil te aanvaarden, dat was een andere zaak. Huidkleur, die mocht natuurlijk anders zijn. Cuisine ook. En klederdracht – van de juiste exotische soort op de juiste plaats.

Religie was al wat anders. … Waarden en normen waren helemaal een probleem. Aan een open gesprek daarover, met inbreng van de minderheden waarover het ging, werd niet gedacht. En dan was er de taal!

Kortom, een groot deel van de Vlaamse linkervleugel, die nu politieke correctheid wordt verweten, problematiseerde de aanwezigheid van minderheden net zo erg als extreemrechts. Het enige verschil was de remedie: geen deportatie, maar een eng geconcipieerd en eenzijdig opgelegd integratieconcept. …

Heeft links ‘de problemen’ genegeerd? Neen, links heeft ze helpen creëren door mee te gaan in de rechtse analyse die nu ruimer dan ooit het nieuwe ‘normaal’ is geworden: multiculturaliteit is een ramp; politieke correctheid daarover heeft zijn tijd gehad; we vertellen nu de waarheid over de islam als gevaarlijke religie; we durven de realiteit onder ogen te zien; we zijn eerlijk over de neerdunkendheid van de elite tegenover de reacties van het gewone volk; en ga zo maar door. …

Een democratie die zich beroept op verlichtingsidealen van vrijheid en gelijkheid is het aan zichzelf verplicht om ruimte te maken voor diversiteit, en iedere individuele beleving van diversiteit, binnen grenzen die wettelijk worden vastgelegd in een politiek proces waarbij een numerieke meerderheid bereid is rekening te houden met minderheden.

Dat spoor zijn we, gelukkig, nog niet helemaal bijster. Maar we zijn goed op weg. …

Wat … [men als] politieke correctheid … [bekritiseerd draait] uitsluitend … om eenvoudig menselijk respect.”

aus: Jef Verschueren: Ik ben het beu, die holle mantra over politieke correctheid. De Morgen online, 5.12.16. [im Internet]

12/16

“De erkenning van het recht op zelforganisatie van minderheden is … iets anders dan de erkenning dat binnen de landsgrenzen mensen met verschillende culturele achtergronden (blijven) leven en dat allen als volwaardige burgers gezien moeten worden zoals bijvoorbeeld in Canada … Het eerste is beperkter van ambitie dan het tweede. Het is verwarrend beide multiculturalisme te noemen. Als we het laatste multiculturalisme noemen, kunnen we het eerste beter verdraagzaam monoculturalisme dopen …

Multiculturalisme past beter in een verzuilde samenleving dan het verdraagsame monoculturalisme. Niettemin had multiculturalisme weinig steun in Nederland: de meeste politici waren niet uit op de ontwikkeling van een nieuwe (islamitische) religieuze pijler. …

Waarom … toch de hoogopgelopen spanning? Dat komt, omdat we sinds de jaren ’90 van de vorige eeuw een overgang zien van verdraagzaam naar onverdraagzaam monoculturalisme. … De meerderheid van de bevolking van Nederland is de afgelopen decennia in snel tempo cultureel homogeen geworden. In veel landen, waaronder de Verenigte Staten, is de meerderheid van de bevolking van mening verdeelt over kwesties van gender, familie en seksualiteit. … Maar bijna het gehele politieke spectrum van de Nederlandse bevolking … [ontwikkelde] na een periode van intense culturele polarisatie tijdens ‘de lange jaren ’60’ … opmerkelijk uniforme, progressieve idealen. … Onder nieuwe Nederlanders zijn deze progressieve opvattingen ook meer gangbaar dan onder migranten in veel andere West-Europese landen. … [Maar toch] staat [daar] tegenover dat de waardekloof tussen islamitische groepen en de meerderheid van de bevolking in Nederland ook groter is dan in andere landen. …

De culturele consensus is veeleisender dan ze zich op het eerste gezicht voordoet. … Het pluralisme van de verzuiling is tegenwoordig ver weg … De meerderheid van de Nederlandse bevolking ziet culturele verschillen in toenemende mate als problematisch. … Deze polarisatie draagt bij aan verdere culturalisatie van burgerschap, van het proces waarbij cultuur (emoties, gevoelens, culturele normen en waarden, en culturele symbolen en tradities, met inbegrip van religie) een meer centrale rol speelt in het debat over sociale integratie. …

Emotionele culturalisatie … zijn feeling rules …: door de maatschappij voorgeschreven gevoelsregels die mensen zich eigen moeten maken om zich te kunnen handhaven … Zowel voor immigranten, hun kinderen als autochtonen spelen deze gevoelsregels een rol, want deze regels zijn niet neutraal, maar eerder uitdrukking van een bepaalde ideologie, van een opvatting over hoe een land ‘voelt’. …

Het idee dat er door menging en uitwisseling nog betere normen en waarden en nog betere burgers kunnen komen, lijkt [dan] eigenlijk niet goed voorstelbaar: we zijn een zelf-feliciterende, tamelijk liberale bevolking. … ”

Burgerschap lijkt “in het publieke debat … laangzaam maar zeker drager te worden van het paternalisme dat lange tijd zichtbaar was in de verzuiling, dat daarna voor enige tijd mensen trachtte te bevrijden via de verzorgingsstaat, en dat sinds een jaar of vijf probeert om de uit de zuilen bevrijde individuen te behouden voor morele dakloosheid. Dan maar één grote zuil, lijkt de veronderstelling die ten grondslag ligt aan de gestage opkomst van burgerschap.”

aus: Menno Hurenkamp / Evelien Tonkens: De onbeholpen samenleving. Burgerschap aan het begin van de 21e eeuw, Amsterdam: Amsterdam University Press 2011, S. 135-140, 69 [auch im Internet]

11/16

“Zijn we door individualisering egocentrischer en egoïstischer geworden, waardoor onze gemeenschap is opgelost in particuliere opvattingen en ambities? Het is een robuste overtuiging van het maatschappelijk debat …

Meestal is [wel] niet precies duidelijk wat met ‘individualisering’ bedoelt wordt: of mensen zich te weinig van elkaar aantrekken of dat mensen te veel van elkaar verschillen wordt lang niet altijd gespecifieerd. De vraag is: ‘individualisering van wat?’

Gaat het

(1) om individualisering van belangen … zoals zorgen over egoïsme en gebrek aan solidariteit vaak lijken uit te drukken? …

(2) om individualisering van banden … zoals uitgedrukt in de zorg over … afnemend verenigingsleven en afnemend gezinsleven? …

(3)  om … [individualisering van levensstijlen] … [?]

(4)  [om] individualisering van keuzen. Burgers zijn meer zelf verantwoordelijk, of moeten dat zijn … [?]

“Bij individualisering van belangen en levensstijlen .. is het probleem vooral dat de veronderstelde individualisering onwillige burgers [zou scheppen]. … Het politieke verlangen om … een ‘nieuw wij’ te scheppen is meestal terug te voeren op deze probleemdiagnose. … De andere twee interpretaties van individualisering – van banden en keuzen – veronderstellen daarentegen dat burgers niet zozeer onwillig als wel onmachtig, onkundig en onbeholpen [zouden] zijn. … Mensen [zouden] … gebukt [gaan] onder de zware verantwoordelijkheid die deze individualisering met zich meebrengt. …”

“De vierde interpretatie betreft individualisering van keuzen. Terwijl het hiervoor ging over de vraag of mensen meer eigen verantwoordelijkheid moeten nemen, gaat het hier vooral om de empirische discussie of mensen meer eigen verantwoordelijkheid hebben gekregen. … Zelf opdraaien voor vergissingen of fouten in je levensloop die goedbeschouwd het gevolg zijn van de manier waarop de samenleving georganiseerd is … verantwoordelijk voor ons eigen geluk: wat worden we daar ongelukkig van. … Een helse klus, dit zelfgebrouwde leven … wat het nog erger maakt, is dat we ons helemaal geen architecten van ons eigen leven voélen.”

“Empirisch onderzoek geeft … aan dat … individualisering [van levensstijlen] zich nauwelijks voortdoet. Mensen maken van zichzelf geen uniek exemplaar met een geheel eigen levensstijl. … Op basis van leeftijd en inkomen valt tegenwoordig beter te voorspellen wat huwelijksgedrag, stemgedrag en loopbaan zullen zijn en niet … slechter dan vroeger. …” [Na onderzoek over Nederlandse burgerinitiatieven] bleek onder de deelnemers en initiatiefnemers van … [deze initiatieven] geen sprake [van individualisering van belangen], en individualisering van keuzen deed zich ook beperkt voor: in hun keuze voor onderwerpen maakten ze overwegend traditionele keuzen en ze sloten zich gemakkelijk aan bij wat de overheid van hen verlangt.” [En natuurlijk is] bij deze burgerinitiatieven … reeds sprake van banden; de deelnemers zijn niet geïndividualiseerd in de zin dat ze geen banden smeden.”

“‘Ieder intelligent mens weet dat de verborgen zwakten van onze door zakelijke individuen bepaalde maatschappij nu aan de oppervlakte treden’ [schreef Sorokin 1957] … Dat dit meer dan vijftig jaar geleden geschreven werd en de maatschappij toen toch niet bezweek, doet aan de kracht van het argument weinig af … Politici en burgers geloven er zelf sterk in …”

aus: Menno Hurenkamp / Evelien Tonkens: De onbeholpen samenleving. Burgerschap aan het begin van de 21e eeuw, Amsterdam: Amsterdam University Press 2011, S. 97-124, 26 [auch im Internet]

11/16

“Deelname aan inspraak en besluitvorming blijft … beperkt tot een relatief kleine participatie-elite. … [We kampen met] … een toenemende scheiding tussen relatief welvarende, hoger opgeleide mensen die de overheid blijven vertrouwen en een groep minder welvarende, minder opgeleide burgers die het vertrouwen beginnen te verliezen …

Gekeken naar … [hoe] burgers … [denken over] de publieke zaak … troffen we drie manieren van redeneren: …”

• ‘neorepublikeinen‘ houden vooral van ‘praten‘,
• ‘emancipatiecommunautaristen‘ houden vooral van ‘doen‘,
• ‘lijdelijke liberalen‘ willen vooral met rust gelaten worden.

Neorepublikeinen “leggen in de manier waarop ze over de verschillende maatschappelijke dilemma’s praten drie cruciale kenmerken aan de dag; (1) dialoog om te begrijpen … (2) verdraagsaamheid ten aanzien van verschillen … (3) verantwoordelijkheid voor de maatschappij als geheel …”

Ze “zien regelmatig mogelijkheden tot actie, veelal via gesprek. Ze vinden ook vaak dat actie nodig is, want ze signaleren veel onrecht. Tegelijkertijd identificeren ze zich niet makkelijk met anderen; daarvoor praten ze te afstandelijk, te bedachtzaam en te breedvoerig en te weinig gepassioneerd. …

Zelf weten ze prima hoe je via dialoog een pluriforme samenleving leefbaar kunt maken, maar het probleem is dat anderen dat niet zo erg zien.” “De meesten [van hun] zijn [dan ook zelf] … beleidsmakers” …

“Emancipatiecommunautaristen [gaat het] meer om ‘de ander’ en minder om een relatief abstracte noodzaak om ‘iets’ te doen. … Ze geven veel om hun buurt en hun eigen lokale of etnische gemeenschap, maar niet of nauwelijks om een abstracte ‘publieke’ gemeenschap” … “Voor … [hun] geldt dat het hun straat, hun buurt is, en dat je het recht verspeelt om een volgende keer zelf ergens over te klagen als je niet aanwezig bent bij dergelijke inspraakavonden. Je moet wat doen, zodat anderen wat voor jou doen. Tegerlijkertijd is hier de ergernis vele malen groter, over de vele bijeenkomsten waarmee niets gedaan is …”

De [twee soorten] ‘welwillenden’ [zitten] soms wel erg dicht op de overheid … Actieve burgers … steunen … pleidooien voor ‘meer burgerschap’, ze zijn er immers goed in. … Actief burgerschap [wordt] nog steeds vooral … bepaald door opleidingsniveau, leeftijd en de mogelijkheden die burgers … zien om eventuele kritische energie om te zetten in daden …”

aus: Menno Hurenkamp / Evelien Tonkens: De onbeholpen samenleving. Burgerschap aan het begin van de 21e eeuw, Amsterdam: Amsterdam University Press 2011, S. 29-186 [auch im Internet]

Abb.: Sister Corita: Only you and I, part 1 and 2, 1969, Teil 1 im Internet, Teil 2 im Internet.

11/16

Deze mensen zijn niet of nauwelijks maatschappelijk actief. Maar ze zouden zichzelf niet als individualisten beschrijven. “Deze groep wijst eerder op de onmogelijkheid om nog iets extra’s in het dagelijks leven te doen, of op het verlangen om weinig of niets met anderen te maken te hebben. … Het is een houding die sterker bepaald wordt door omstandigheden die (tenminste naar diens waarneming) buiten het bereik van de burger liggen dan door weloverwogen keuzes die de burger in deze situatie gebracht hebben. … Dit type doet niets zelf …

Wat belemmert ze om ergernis om te zetten in deelname? …

• Anonimiteit …: je weet niet hoe iemand gaat reageren, want je kent hem niet, en dus doe je liever niks. … Anonimiteit wordt ook ervaren als een recht: het recht om met rust gelaten te worden.
• De eigen identiteit: Men ziet zichzelf niet als iemand die zich op die manier roert. … deze buurtavond kan saai zijn of er kunnen de verkeerde mensen op afkomen. Soms heeft men het idee zelf het onderwerp van gesprek te zijn. …
• Wantrouwen, met name jegens de overheid, maar ook jegens het effect van mogelijke inspanningen … [Ook] slechte ervaringen kunnen … ten grondslag liggen: je mening wordt gevraagd maar het is allemaal eigenlijk al besloten.

“Het schakelen van inertie naar activiteit … vergt … enig zelfvertrouwen. Zelfvertrouwen, dat je activiteit nut zal hebben, dat anderen er niet om zullen lachen of er zelfs agressief op zullen reageren. …

Het is … niet allen een kwestie van vaardigheden maar vooral ook van cultuur. Passieve burgers voelen zich niet thuis in de wereld van de actieven, maar niet omdat ze zich letterlijk te dom of te slim voelen. Actief burgerschap als opdracht voor burgers drukt hen nog eens op hun tekorten en bevestigt de actieven nog eens in hun toch al sterk gevoelde gelijk. Actief zijn is … iets voor andere mensen bij wie ze niet horen. Onvermogen is daarom waar vanuit het perspectief van een buitenstander; maar zelf zien de burgers eerder dat ze niet welkom zijn of dat hun inzet zinloos zou zijn. …

Ze kunnen niet goed “verwoorden waar je precies aan hecht, maar [hebben] wel het gevoel … dat je moet opbieden tegen mensen die aan de ene kant dingen goed kunnen verwoorden en aan de andere kant niet zoveel geven om waar jij je druk om maakt. …

Beleidsmakers … sturen … vooral aan op overleg, dialoog en debat en menen dat dit een niet-bedreigende oplossing is. Voor veel burgers versterkt dit beroep op dialoog en overleg slechts hun gevoel van machteloosheid. Dit geeft ze het gevoel dat ze aan de verwachtingen van redelijk overleg zouden moeten voldoen waaraan ze niet kunnen … voldoen. … Men houdt liever zijn mond tot men gelijkgestemden tegenkomt.”

aus: Menno Hurenkamp / Evelien Tonkens: De onbeholpen samenleving. Burgerschap aan het begin van de 21e eeuw, Amsterdam: Amsterdam University Press 2011, S. 128-185 [auch im Internet]

11/16

“De bestuurden beurtelings bestuurders laten zijn, burgers bij toerbeurt het ambacht van politicus laten uitoefenen, zodat ze zich tot volwaardige mensen konden ontwikkelen: dat was de kern van het klassieke of Atheense idee van burgerschap … Cruciaal was … dat een ‘goede burger’ zowel kon commanderen als gehoorzamen. … Door zijn rechten én plichten in praktijk te brengen, door de politieke gemeenschap te besturen én de besluiten van zijn medebestuurders uit te voeren, verwerft de burger deugd en wijsheid. …

Hedendaagse burgers willen niet graag besturen noch bestuurd worden. … Zij spugen op het kleine gezag van de ambtenaar, de schooljuf en de buschauffeur en verlangen slechts naar een grote leider die hen niet lastigvalt met democratisch geneuzel maar gewoon de BV Nederland goed runt …

Dit tekort aan burgerschap … toont zich op minstens drie manieren.

[1] Ten eerste staat het gezag van traditionele instituties ter discussie, en daarmee de gehoorzaamheid van burgers aan deze instituties. Het begon bij de politiek en het bestuur, maar inmiddels strekt de kritiek op het gezag van gezagsdragers zich uit tot de wetenschappers – die‘ook maar’ een mening zouden hebben, zoals de kritiek luidt. … En tot de rechterlijke macht, die partijdig zou zijn en te weinig transparant … Het gemeenschappelijke punt in al deze kritiek op traditionele instituties is dat hun gezag niet zozeer voorwaardelijker wordt – iets wat in een democratie gewenst is – maar dat het vrijwel permanent ter discussie staat, waardoor ook tijdelijke en voorwaardelijke gezagsuitoefening moeilijk en soms bij kans onmogelijk is geworden.

[2] Ten tweede … [hebben] beleidsmakers en politici … burgers de afgelopen decennia veelvuldig in de rol van consument gezet. Een consument die moest kiezen en er recht op had goed bediend te worden. Gevolg is dat burgers het publieke belang uit het oog verloren lijken te hebben …; de politiek tot mediaspektakel reduceren …; [en] … hoogstens in actie komen wanneer hun eigenbelang op het spel staat … Zij willen wel dat er goed en veel naar hen geluisterd wordt en zij willen als klanten en consumenten op de markt van welzijn en geluk goed bediend worden …

[3] Een veelgehoorde analyse is, ten derde, dat deze ontwikkeling een onbedoeld gevolg is van de geslaagde emancipatie. … De voice van het volk is overstuurd. … De onderdanen zijn geen betere heersers geworden, maar een ander, brutaler en egoïstischer species – laten we zeggen: overdanen. … ‘Het ambt van burger is veel te vrijblijvend geworden’, liet de politicoloog Rudy Andeweg optekenen in NRC Handelsblad. ‘Dat is ook de schuld van dezelfde overheid die nu klaagt over het gebrek aan burgerschap. De opkomstplicht bij verkiezingen, de dienstplicht, juryplicht, in Nederland bestaat het allemaal niet (meer). De enige plicht is nog belastingbetaling. Maar die benadrukt de klantrelatie weer. De overheid zegt: het enige wat we van u nodig hebben is geld’ …

Om het gezag van de politiek en de overheid te herstellen moet meer betrokkenheid tussen politiek en burgers komen, zodat de overdanen hun plichten beter erkennen, is het idee. … Dat kan … door zelf volkser te worden … De veronderstelling is hier dat omdat mensen mondiger zijn, ze meer naar de mond gepraat moeten worden. …

Burgers meer tot ‘heersers’ maken, zien we terug in allerhande pogingen om ze meer invloed aan te reiken. Het klassieke probleem is dat in dit type inspraak hoger opgeleiden nagenoeg per definitie (sterk) oververtegenwoordigd zijn … Degenen die veronderstellen dat de politiek er voor ‘de anderen’ is zullen alleen onder uitzonderlijke omstandigheden (uitdrukkelijke uitnodiging, goede begeleiding) meedoen aan nieuwe inspraakexperimenten … Hier loopt men, kortom, het gevaar de bron van ergernis dichter bij de burger te brengen: in plaats van te zorgen dat hij of zij zich verplicht voelt aan de overheid ziet de burger het falen van de overheid scherper, de ‘grote monden’ krijgen nog meer ruimte. Een verhaal over hoe rechten en plichten samengaan is ook daar niet echt uit af te leiden. …”

aus: Menno Hurenkamp / Evelien Tonkens: De onbeholpen samenleving. Burgerschap aan het begin van de 21e eeuw, Amsterdam: Amsterdam University Press 2011, S. 71-76 [auch im Internet]

11/16

(DE EN)

“[Hegel] heeft … in de van hel doordesemde generaties die bewondering voor de ‘macht van de geschiedenis’ gekweekt die vrijwel steeds in onverholen bewondering voor het succes omslaat en tot afgodendienst van het feitelijke leidt: een dienst waarvoor men tegenwoordig algemeen de zeer mythologische en bovendien goed-Duitse wending ‘recht doen aan de feiten‘ heeft geïntroduceerd.

Maar wie eenmaal geleerd heeft voor de ‘macht der geschiedenis‘ de rug te krommen en het hoofd te buigen, knikt ten slotte mechanisch als een Chinees zijn ‘ja’ tegen elke macht, of dit nu een regering is of een publieke opinie of een numerieke meerderheid, en beweegt zijn ledematen precies in de maat waarin de een of andere ‘macht’ aan de draad trekt.”

“Vorm in uzelf een beeld dat aan de toekomst zal beantwoorden, en vergeet het bijgeloof dat u epigonen bent. U hebt genoeg uit te denken en uit te vinden, al peinzend over dat toekomstige leven; maar wend u niet tot de geschiedenis om u het ‘hoe?’, het ‘waarmee?’ te laten zien.”

Friedrich Nietzsche: Vom Nutzen und Nachteil der Historie. (1874) In: ders.: Unzeitgemäße Betrachtungen. München Goldmann 1992, S.127,115 – hier niederländische Übersetzung von Thomas Graftdijk, herzien door Paul Beers [bei Google-Books].