[Menig begripsverwarring over ‘moderniteit’] “zou er niet zijn wanneer het begrip moderniteit zou worden bekeken als een grote cultuurperiode, waarin zowel het technologisch-wetenschappelijke als het ideologisch-culturele aspect samen worden beschouwd in hun gezamenlijke bijdrage tot de culturele paradigmashift die men moderniteit heeft genoemd. Dat is bijvoorbeeld het geval voor de Europese moderniteit, waardoor er sprake is van het ontstaan van een opening op de mogelijkheid van een nieuwe visie op wereld, mens en samenleving. Die opening naar wat men de vooruitgangsideologie is gaan noemen, ontstond in Europa langzamerhand vanaf het einde van de achttiende en in de loop van de negentiende eeuw.

De Europese cultuur die daaraan voorafging, was niet modern. Men kan ze ‘voormodern’ noemen of ‘premodern’, niet enkel in technologisch opzicht maar vooral in ideologische betekenis. De Europese premoderniteit werd, net zoals overigens bij vele andere niet-Europese culturen, in grote lijnen gekenmerkt door wat we een waarheidsideologie zouden kunnen noemen. Die ‘ware’ staatsideologie steunde op een religieuze, in het geval van Europa, christelijke, ideologie. Aan de waarheid van de religieuze morele basis werd niet getwijfeld. Vormen van kritiek liet de christelijke geloofsleer ook niet toe en wie belangrijke christelijke geloofspunten in twijfel trok, kon als afvallige beschouwd en terechtgesteld worden. De herinneringen aan Franco, Hitler of Mussolini, totalitaire ideologieën die nochtans binnen de Europese moderniteit voorkwamen, zou men het best niet als modern beschouwen, maar als fenomenen van regressie.

Het moderniteitsbegrip kan het best omschreven worden in het perspectief van de individuele vrijheid. Het begrip premoderniteit gaat daarentegen uit van een dominante prescriptieve collectieve context om tot zingeving en betekenis te komen. In de westerse cultuur lopen premoderne en moderne aspecten door elkaar. Vooral in de Amerikaanse samenleving is nog sterk door premoderne artefacten doordrongen, die de visie op mens en wereld problematiseren. In een land waar ‘in God we trust’ op de bankbiljetten staat, beweerd een meerderheid van de inwoners de evolutietheorie van Darwin te verwerpen voor het scheppingsverhaal en nog in het bestaan van geesten te geloven. Tegelijk staat die gespleten maar hoogtechnologische (pre)moderne samenleving aan de top van het wetenschappelijke onderzoek. Dat voorbeeld toont aan dat technologische moderniteit en ideologische moderniteit niet noodzakelijk samengaan, maar dat technologische hoogstandjes premoderne (sub)culturen kunnen ondersteunen en zelfs versterken. Ook in de joodse cultuur schakelt men domotica in om de sabbat volgens de regels te volgen en in de Saoedische samenleving heeft hi-tech evenmin invloed op de zuiverheid van de leer.

Zowel voor orthodox christelijke, joodse en islamculturen is het daarom problematisch en niet correct om ze te kwalificeren als modern. Voor zover ze immers afvalligheid van de leer niet toelaten, zolang te oproepen tot letterlijke toepassing van de voorschriften, zijn ze premodern. Zolang er aparte mannen- en vrouwenwerelden in stand worden gehouden (ook dat geldt voor de drie machtsgodsdiensten), zolang partners elkaar toestemming moeten geven voor persoonlijke zaken, zolang de collectieve cultuur meent zich te kunnen bemoeien met privémateries, is er geen sprake van ideologische moderniteit.

Vreemd om … te vernemen dat de fundamentalistische restauratie van vandaag ‘een uitermate modern fenomeen …’ [zou zijn]. Wellicht bedoelen al die mensen dat het ‘een uitermate actueel fenomeen is’. [Enkel] dat laatste is juist …”

aus: Piet Vanrobaeys, lezersbrief aan De Morgen, 3.11.2007, p.19

Abb.: Mehdi-Georges Lahlou: Cocktail ou autoportrait en société (2007-2016), im Internet.

11/07

Goeien Dag,

De lange reeks van lezersbrieven in uw en andere kranten over kinderwagens in het openbaar vervoer maken mij meer en meer woedend. Sinds 18 maanden ben ik nu vader en loop in Brussel en andere steden met zo’n ding rond.

Ik ben erg verbaasd over al die kindervijandelijkheid die uit de lezersbrieven maar ook de stellingen van de MIVB-voorzitter klingen.

Al de mensen, die zeggen, zelf als kind altijd in de armen van hun ouders door de wereld gedragen worden te zijn en dat kinderwagen voor niks zijn! Ik weet niet, voor wie al die kinderwagen zijn verkocht in de jaren vijftig en zestig? Ik was er in zo’n kinderwagen, als ik kind was. Hoe willen jullie urenlang een kind van rond 10 kilo op jullie armen dragen? Hoe willen jullie dan nog boodschappen doen of enkel en busticketje kopen?

Kleine kinderen hebben ook veel slaap nodig, en in een kinderwagen slapen ze heel goed. Overal in die weinige Europese steden, waar je principieel of ‘s avonds vooraan moet instijgen (op zich al een absurd maatregel die voor ellendige vertragingen en heel wat agressiviteit zorgt), kan je met een kinderwagen of en rolstoel achteraan instappen: Antwerpen, Hamburg, Stockholm, Marseille… Enkel in Brussel is dit onmogelijk. En het Brusselse openbaar vervoer heeft nu uitgerekend die busmodellen gekocht met het smalste doorgang achter de bestuurder!

Ik vind, recht te hebben op het openbaar vervoer, en mijn dochtertje ook. Ik weiger een rijbewijs te vragen, een auto te kopen en dan ook nog de zebra- en voetpaden te blokkeren zoals al zo velen, zonder dat er iemand wat tegen doet – probeer maar eens de Poststraat van Schaarbeek naar de Kruidtuin met een kinderwagen op het voetpad te wandelen …

En ga maar eens met de tram. In de oude modellen zijn enkel de deuren voorn en achteraan breed genoeg voor de kinderwagens. Eens ben ik uitgestapt, om aan en Afrikaanse vader, die vergeeflijk probeerde door de middendeur met een poussette in te stappen, te helpen het via de achterdeur te doen, als de chauffeur van de tram 90 de deuren slot om los te rijden. Enkel het protest van mijn vrouw (samen met ons kinderwagen binnen de tram) heeft hun van kunnen overtuigen de deuren nog eens open te zetten. “Des cons qui ne savent pas qu’au milieu, ce n’est pas assez large pour des poussettes, n’ont rien à faire dans mon tram”. Letterlijk. Maar meestal werkt het wel met de trams.

Maar er is niet enkel het openbaar vervoer. De brasserie “L’An Vert” in Schaarbeek heeft sinds een jaar een plakkertje aan de deur “verboden voor kinderwagens”. Als ik mij bezwaarde, zei die cafébaas, dat het enkel tegen Marokkaanse en Turkse kinderwagens was, en mijn blond dochtertje natuurlijk welkom was! En heel opmerkelijke redenering: Iedereen bezwaart zich over missende integratiebereidschap van de allochtonen, en dan kommen Turkse (!) vrouwen (!) in een Belgisch (!) café (!) hun koffie drinken, en worden uitgesloten. Sorry, maar DIT is asociaal.

Maar de meeste mensen glimlachen nog altijd als ze kleine kinderen zien, zeker in de Brusselse bussen. En ik heb zelfs van een Duitse moeder gehoord, dat de Brusselaars vriendelijker tegen kinderen zouden zijn dan in Stuttgart waar ze vandaan komt.

Malte Woydt, Lezersbrief aan Brussel Deze Week

12/03

“Er zijn mensen die van sport houden en mensen die er niet zo van houden, en daar kon ik prima mee leven. Tot het me enkele jaren geleden echt begon te storen: ik kon er niet meer naast kijken. … Als ik ‘s zondags de radio opzet, hoor ik alleen maar cijfers: 0-1, 1-4, 2-0. En haal ik ‘s morgens mijn krant uit de bus, dan staat er op de eerste pagina iets over een speler die van ploeg verandert. Dan moet ik voor het echte nieuws naar pagina drie. Aan sport wordt de laatste tijd heel erg veel belang gehecht. Te veel. …

Toen ik op de universiteit zat, was het helemaal niet bon ton om over voetbal te praten. Wij pratten over theater Jordaan. Nu praat men over sport alsof het even belangrijk is als kunst. Alsof Feyenoord evenveel te betekenen heeft als Plato en Kant samen. …

Een mens kan best zonder sport leven, maar niet zonder kunst en cultuur. Kijk maar naar de eerste mensen: in hun grotten zijn sporen van kunst aangetroffen, maar van sport?

Het beste bewijs dat we zonder sport kunnen leven is dat we dat al zestien eeuwen lang gedaan hebben. … De laatste Olympische Spelen vonden in 369 na Christus plaats, pas in 1896 werd de Spelen nieuw leven ingeblazen. …

Neem gewoon de fiets naar het werk of om boodschappen te doen, neem trappen in plaats van liften, doe zelf het huishouden en maak schoon, nou, dan heb je genoeg beweging op een dag. En dan is het beweging die nog een zeker nut heeft ook. Ik vind het zo zinloos, mensen die op een machine staan te zweten in de sportschool. …

Wie sport, leeft twee jaar langer. Dat blijkt uit onderzoek. Maar wat heb je daaraan als je twee jaar van dat lange leven met sporten hebt gevuld? Dan kun je evengoed niet sporten. … Wat vaststaat is dat wie langer wil leven, het beste langer studeert. Dat is – naast ouders die lang leven, maar die kun je niet kiezen – nu eenmaal de beste garantie om je leven te verlengen. …

Er is [enkel] één goede reden [om te sporten]: omdat je het leuk vindt.”

aus: Een mens kan zonder sport, maar niet zonder kunst. Interview mit Midas Dekkers (door Katrijn Serneels), De Morgen, 31.8.2006.

Abb.: Sportplatz, Venciment, März 2025.

11/06

(DE)

“Het is in feite niet langer juist om ons regime te omschrijven als een ‘vertegenwoordigende democratie‘. Het is een politiek systeem waarin grote macht uitgaat van een door de media gedragen voorstelling en waar legitimiteit wordt ontleend aan de wijze waarop personen, groepen en organisaties in die mediavoorstelling verschijnen. …

Tegenwoordig kan het volk, met zijn emoties, belangen, opvattingen en wil, worden voorgesteld door de media. Op die manier verliest het parlement zijn legitimiteit als vertegenwoordiger. …

Tekend voor de gewijzigde relatie tussen journalisten en politici is dat de laatsten hun informatie nu evenzeer of meer bij de eersten halen in plaats van omgekeerd. Geconfronteerd met het voorgestelde volk, verschijnt de vertegenwoordiger in feite als een usurpator.”

uit: Marc Elchardus: De dramademocratie. Tielt: Lannoo 2002, S.70-71

08/03

(DE FR EN)

“Al waren dus de oorspronkelijke ontwerpers van deze systemen in menig opzicht revolutionair, hun leerlingen vormen telkens reactionaire sekten. Zij handhaven de oude zienswijzen van de meesters tegenover de historische ontwikkeling van het proletariaat. …

Allengs komen zij terecht in de kategorie van de hierboven geschilderde reactionaire of conservatieve socialisten en onderscheiden zij zich van deze alleen nog maar door meer systematische eigenwijsheid, door het fanatieke bijgeloof in de wonderbaarlijke werking van hun sociale wetenschap.”

Karl Marx / Friedrich Engels: Manifest van de Communistische Partij, Brussel 1848, in het internet.

Abb.: Florin Mitroi: V, 1992, im Internet.

“… de markt is de vijand van dienstverlening, want personeel is altijd weer te duur.
… de markt zorgt voor de hoogste prijs die een verkoper kan krijgen.
… de markt zorgt voor veel middelmaat, bergen rotzooi en ook nog vergif.
… de markt sluit de beste bedrijven in naam van geheime raadsbesluiten.
… de markt produceert massa’s werkloosheid, werkloosheid is een van haar meest performante producten.

aus: Geert van Istendael: Alle Uitbarstingen. Amsterdam/Antwerpen: Atlas 2001, S.82

08/06

(DE)

“”We geloven vandaag graag dat wij als individuen uniek en onderling erg verschillend zijn. We willen niet horen van een groeiende standaardisering die wordt doorgevoerd door langdurige, voortdurende en diepingrijpende processen van socialisatie en beïnvloeding.

Individualisme, het geloof dat we zelf vrij kiezen en daarin ook nog origineel zijn, maakt deel uit van het hedendaagse zelfbeeld. … [McDonald’s staat] symbool … voor onze eigen standaardisering, die daarenboven wordt doorgevoerd door te appelleren aan de individuele smaak en keuze. Zij symboliseert in feite de door de reclame en marketing gekaapte droom van individuele vrijheid. …

De stelling, dat individualisering de tandende invloed van ideologie, kerk, zuil en beweging verklaart, is niet alleen verkeerd, maar ook verhullend en verlammend. … De rol van geloofsgemeenschappen en sociale bewegingen is geringer geworden, die van scholen en massamedia belangrijker. … De dualisering van de massamedia biedt verschillende smaakculturen en identiteiten aan. …

Het utopische denken dat het einde van de controle van de mens over de mens in het vooruitzicht stelt, blijkt … altijd de handlanger van een totale en brutale controle. Het hedendaagse individualisme voedt dergelijke utopieën en staat daarom een echte democratisering in de weg.”

aus: Marc Elchardus: De dramademocratie. Tielt: Lannoo 2002, S.51-54.

Abb.: Rowland Wilson, The New Yorker, 15.9.62.

[DE]

“Ik heb geprobeerd mijn gedachten te ordenen. Ik besef dat dit niet altijd mijn sterkste kant is.”

aus: Luc Van den Branden: Ongewone tijden. Lanoo 1996. zit. in: Benno Barnard: Door God bij Europa verwerkt. Amsterdam/Antwerpen: Atlas, 1996, S.202.

Abb.: Originalquelle nicht gefunden.

12/02

“… de falsificatie is aanzienlijk minder zeker dan Popper stelt. Als een theorie een falsificatietest ondergaat zonder een weerlegging, zal een wetenschapper haar beschouwen als gedeeltelijk bevestigd en zal haar een waarschijnlijkheid of een ruimere subjectieve probabiliteit toekennen. … Maar Popper weigert het zo te bekijken: hij is altijd een fervent tegenstander geweest van elk idee in de zin van de ‘bevestiging’ of zelfs van de ‘probabiliteit’ ervan …

Popper denkt dat hij dankzij de falsifieerbaarheid het probleem van Hume heeft opgelost, maar … [ook als] we zeker [kunnen] weten of bepaalde theorieën fout zijn, … kunnen [we] nooit zeker weten of ze juist of zelfs maar waarschijnlijk zijn. Vanuit wetenschappelijk oogpunt volstaat deze ‘oplossing’ geenszins. De wetenschap moet voorspellingen doen waarop anderen (ingenieurs, dokters …) hun activiteiten kunnen baseren en al deze voorspellingen steunen op de een of andere vorm van inductie.

Anderzijds toont de geschiedenis dat de aanvaarding van een wetenschappelijke theorie vooral berust op haar successen. … Het is onwaarschijnlijk dat een … eenvoudig theorie … nauwkeurig nooit geziene fenomenen kan voorspellen, als ze er niet op zijn minst bij benadering waar is.”

aus: Sokal, Alan / Bricmont, Jean: Intellectuel bedrog. Postmodernisme, wetenschap en antiwetenschap. Berchem: EPO 1999 (Orig.-Ausg.1997), S.62-63.

Abb.: Nelson Leirner: Certo ou Errado, 1999, im Internet.

10/04

“Rode man maken klein vuur, rode man krijgen warm van vuur. Blanke man maken groot vuur, blanke man krijgen warm van houthakken.”

zitiert bei: Nick Trachet: Caponata, Brussel Deze Week 9.8.7.

Abb.: Thomas Schütte: Effiociency Men, 2005, im Internet.

08/07